Του εκδότη Παύλου

Στα είκοσι εφτά του, περίπου, ανέλαβε τα ηνία των εκδόσεων «Ελληνικά Γράμματα», γεμάτος φιλοδοξίες και κέφι για επέκταση σε πολλούς τομείς του εκδοτικού οίκου που παρέλαβε από τον πατέρα του. Τότε τον γνώρισα. Ουδεμία αντίρρηση έφερε στην έκδοση ενός μικρού βιβλίου που του πήγα με κείμενα παρακαλώ από την εφημερίδα «Αυριανή», την απεχθεστάτη των εφημερίδων ακόμα και στις αρχές της δεκαετίας του ενενήντα. Μερικά χρονογραφήματα, λίγες βιβλιοκρισίες και τρεις συνεντεύξεις [αυτές πιθανόν να τον εντυπωσίασαν, διότι σεβόταν και θαύμαζε τους συνεντευξιαζόμενους: Κώστα Ζουράρι, Κωστή Παπαγιώργη, Κωνσταντίνο Τσουκαλά]. Χωρίς ενδοιασμό το εξέδωσε· γνωρίζοντας μάλιστα τις δυσκολίες του οικονομικού μου βίου, φρόντισε να με προσλάβει ως επιμελητή-διορθωτή στον εκδοτικό του οίκο, όπου παρέμεινα για περίπου έναν χρόνο – και φυσικά ανάσανα!

Ταράχτηκα όταν έμαθα για τον ξαφνικό θάνατο του Παύλου Παπαχριστοφίλου τάραχο μεγάλο. Είχαμε ιδωθεί δυο μήνες νωρίτερα και αναμενόταν νέα συνάντηση. Προσηνής και απλός με τους συνεργάτες του από όσο μπορώ να θυμηθώ, αυστηρός στις διαπραγματεύσεις του στον επαγγελματικό του τομέα, ήπιων τόνων και με μόνιμο ένα χαμόγελο, που, είναι αλήθεια, δεν ήξερες πότε είναι γνήσιο και πότε σαρκαστικό. Του άρεσε να ευρίσκεται στο κέντρο των εξελίξεων του εκδοτικού χώρου, να ανοίγεται σε νέες ιδέες, να τολμά νέες συνεργασίες και εκδοτικά άλματα.

Δεν μπορείς να γράψεις για απώλειες προσφιλών και αγαπημένων προσώπων ακόμα και όταν έχεις διαφωνήσει με τις επαγγελματικές επιλογές τους: πανεπιστημιακά συγγράμματα, διαφήμιση, παιδικά βιβλία, τηλεοπτικές παραγωγές και άλλες εμπορικές δραστηριότητες, που ξεφεύγουν από την απλή πνευματική δημιουργία. Η προ διμήνου μας συνάντηση έγινε μετά από πάνω από είκοσι χρόνια, αλλά ήταν σαν να μην είχε περάσει μια μέρα. Το άκουσμα του θανάτου του ήταν ένα σοκ, κυριολεκτικό σοκ. Θυμάσαι τότε στιγμές του παρελθόντος, συζητήσεις και τσακωμούς, γαμήλιες ανατάσεις, συμποτικές ώρες και μέρες. Τις θυμάσαι ναι, αλλά αντριχιάζεις και δακρύζεις, οιδήματα παρουσιάζονται αίφνης στο σώμα και την ψυχή.

Γελούσε –ή αδιαφορούσε;– όταν του επισήμαινα την ανεπάρκεια ενίων πανεπιστημιακών, τόσο γλωσσική όσο και, κυρίως, συντακτική· ήταν να τραβάς τα μαλλιά σου μερικές φορές, αλλά οι εκδόσεις γίνονταν κανονικά. Προφανώς κάπου αλλού αποσκοπούσε, κάτι άλλο ήταν στο μυαλό του για την επιχειρηματική του δραστηριότητα. Σε έναν εκδοτικό οίκο γνωρίζεις ενδιαφέροντες ανθρώπους τόσο στην Ελλάδα όσο και στην αλλοδαπή. Θεωρώ κρίμα που δεν έμεινα περισσότερο καιρό στον εκδοτικό του οίκο [η βοήθεια που μου προσέφερε ήταν κρίσιμη και ανεκτίμητη]. Δεν μπορώ να χωνέψω τον αιφνίδιο θάνατό του, όπως και οι δικοί του και οι συνεργάτες του. Ποιος θάνατος γίνεται χωνευτός ειδικά όταν είναι απρόσμενος;

Λάτρης, κυρίως στις αρχές του, του ποιοτικού βιβλίου, ενέδωσε εντούτοις στις «ιλουστρέ» εκτυπώσεις και εντυπώσεις του οίκου του αλλά και του βίου του. Παραμένει η γενναιοδωρία του την οποία οφείλω να αναγνωρίσω και να τιμήσω δεόντως. Εχω χάσει τόσους πολλούς ανθρώπους που δεν έχει νόημα, είναι βασανιστικό, να γράψω περαιτέρω. Οποιος όμως αγαπιέται δεν ξεχνιέται...