Μητρικές γλώσσες και πατρίδες - Ο πλούτος της πολυγλωσσίας

Για αρχή πρέπει να ξεκαθαρίσουμε: Τα επίσημα στοιχεία και τα νούμερα διαφέρουν. Σύμφωνα με το Ινστιτούτο της Γερμανικής Οικονομίας, σήμερα υπάρχουν παγκοσμίως 7.186 μητρικές γλώσσες. Η UNESCO εκτιμά ότι είναι λίγο περισσότερες από 6.000.

Ωστόσο, συμφωνούν σε ένα σημείο: η ποικιλομορφία των μητρικών γλωσσών απειλείται. Οι ερευνητές αναφέρουν ότι κάθε δύο εβδομάδες εξαφανίζεται μία μητρική γλώσσα.

Το λεξικό Duden ορίζει τη μητρική γλώσσα ως μία «γλώσσα που κάποιος μαθαίνει από τους γονείς του ως παιδί» - δηλαδή, πριν από οποιαδήποτε σχολική εκπαίδευση. Συνήθως, είναι οι μητέρες αυτές που διδάσκουν σε ένα παιδί τις πρώτες του λέξεις, γι’ αυτό στις περισσότερες κουλτούρες γίνεται λόγος για τη «γλώσσα της μητέρας». Ωστόσο, αυτό δεν ισχύει παντού: στα ουκρανικά ή στα ρωσικά, για παράδειγμα, χρησιμοποιείται ο όρος «ridna mova» ή «rodnoj jazyk» - δηλαδή, η «έμφυτη» γλώσσα ή η γλώσσα των συγγενών και της οικογένειας.

Στη γερμανική γλώσσα, η λέξη «Muttersprache» εμφανίστηκε για πρώτη φορά στις αρχές του 16ου αιώνα. Ήταν μετάφραση του λατινικού όρου «materna lingua» και αρχικά χρησιμοποιούνταν για να περιγράψει την καθομιλουμένη σε αντίθεση με τα λατινικά, που ήταν η γλώσσα της επιστήμης. Τα λατινικά, η «lingua patria», προορίζονταν κυρίως για τους άνδρες κατά τον Μεσαίωνα, ενώ οι γυναίκες, που συνήθως δεν λάμβαναν εκπαίδευση, διατηρούσαν απλώς τη μητρική τους γλώσσα, όπως εξηγεί ο φιλόλογος Κλάους Αλτσβάιγκ στο έργο του.

Κάτι παρόμοιο συμβαίνει και με τον όρο «πατρίδα», στον οποίο βασίζεται και η γερμανική λέξη «Vaterland». Ωστόσο, η προσπάθεια Γερμανών ποιητών και φιλοσόφων, κυρίως του Γιόχαν Γκότφριντ Χέρντερ, να εισαγάγουν τον όρο «Mutterland» ως αντίστοιχο της «Muttersprache» δεν ευδοκίμησε. Σήμερα, η λέξη χρησιμοποιείται μόνο σε περιπτώσεις όπως η αναφορά στην Αγγλία ως «μητέρα του ποδοσφαίρου».

Αντίθετα, υπάρχει μια στενή σχέση ανάμεσα στην έννοια της πατρίδας και της μητρικής γλώσσας. Σε πολλές γλώσσες, όπως στις σλαβικές και σε ορισμένες αφρικανικές, η «πατρίδα» είναι θηλυκού γένους και δεν σημαίνει «χώρα των πατέρων», αλλά περισσότερο… «χώρα των μητέρων» ή «χώρα του λαού».

Ακόμη και σήμερα, εν μέσω ενός παγκοσμίου φαινομένου μετανάστευσης, η μητρική γλώσσα παραμένει συχνά βασικό στοιχείο ταυτότητας και αίσθησης του ανήκειν.

Η πολυγλωσσία θεωρείται από τους ερευνητές, μεταξύ αυτών και από τη γλωσσολόγο Άρια Άντλι, ως μία βάση για να εμπλουτιστεί και να εξελιχθεί ο πολιτισμός.

«Η γλώσσα είναι σε διαρκή εξέλιξη, σε μία συνεχόμενη ροή. Πρόκειται για κάτι απολύτως φυσικό», υπογράμμισε ο Άντλι στη συνέντευξή του στην DW. «Η αγγλική γλώσσα, λόγω του διαδικτύου, του κινηματογράφου και της μουσικής, έχει αποκτήσει ιδιαίτερη βαρύτητα τα τελευταία χρόνια. Στο παρελθόν και για μια μεγάλη χρονική περίοδο, εξέχουσα θέση είχαν τα γαλλικά στον γερμανόφωνο χώρο. Τέτοιες τάσεις αντικατοπτρίζονται και στον τρόπο που μιλάμε. Είναι κάτι απολύτως φυσιολογικό», καταλήγει.

Επιμέλεια: Χρύσα Βαχτσεβάνου