Η όξυνση του Μεταναστευτικού και η νέα «οδός» από Λιβύη προς Κρήτη και Γαύδο

Οι μετακινήσεις πληθυσμών υπήρξαν πάντοτε σημαντικοί παράγοντεςδιαμόρφωσης της ιστορίας της ανθρωπότητας. Το αυτό συμβαίνει και σήμερα, είτε λόγω πολέμων και καταστροφών, είτε λόγω αδυναμίας πολλών χωρών να παράσχουν έστω και τα στοιχειώδη για τη διαβίωση των πολιτών τους και οι τελευταίοι αναγκάζονται να αναζητήσουν σωτηρία αλλού.

Δεν νομίζω ότι κανείς μπορεί να τους κατηγορήσει επειδή θέλουν να ζήσουν, τα παιδιά τους και οι ίδιοι. Ουδείς μπορεί να τιμωρήσει τους ανθρώπους αυτούς επειδή υπάρχουν. Ουδείς επιλέγει τον τόπο όπου  θα γεννηθεί και το χρώμα που θα έχει.

Το μεταναστευτικό και δη η παράτυπη μετανάστευση είναι ένα από τα πλέον σύνθετα και δυσχερή προβλήματα της εποχής μας και πιστεύω ότι η ουσιαστική του αντιμετώπιση πρέπει να ξεκινά από τις χώρες προέλευσης. Σε αντίθεση με τη νόμιμη μετανάστευση, που φτιάχνει γέφυρες, η παράνομη έχει θέσει σε σκληρή δοκιμασία τις κοινωνίες των χωρών υποδοχής και έχει φέρει στην επιφάνεια τις ωραιότερες, αλλά και τις πιο άσχημες πτυχές τους . Ωραιότερες, διότι έχει αφυπνισθεί και συχνά έχει μεγαλουργήσει η ανθρώπινη αλληλεγγύη . Άσχημες, διότι ταυτόχρονα, δεδομένων και των προσφάτων ακραίων πολιτικών σχημάτων, αναπτύσσεται κοινωνική δυσανεξία έναντι των μεταναστών, η οποία καταλήγει και σε φαινόμενα ακραίας βίας. Το ζήτημα είναι ότι όλοι θεωρούν ότι έχουν δίκιο και εν τινί μέτρω τούτο ισχύει, χωρίς όμως τούτο να αποτελεί δικαιολογία για αθλιότητες!

Εκτός από τις περιπτώσεις ασύλου, που αποτελούν ανθρωπιστικό μας καθήκον, η χώρα μας όλα τα τελευταία χρόνια υπήρξε προορισμός παρατύπων μεταναστών, κυρίως από την Τουρκία. Όμως, μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 2020, επρόκειτο για διαχειρίσιμους αριθμούς, οι οποίοι, παρά ταύτα δημιουργούσαν ήδη αναστάτωση και προβληματισμό στις μικρές νησιωτικές κοινωνίες. Λόγω και του πολέμου στη Συρία, το τεράστιο κύμα του 2015 ήταν η εποχή της μεγάλης αλήθειας. Η Ελλάδα βρέθηκε εκτεθειμένη σε πολύ μεγάλους αριθμούς αφίξεων, οι οποίες διατάρασσαν σοβαρά ή και ανέτρεπαν πλήρως τις ισορροπίες των νησιωτικών (και όχι μόνο) κοινωνιών, δημιουργώντας τεράστια προβλήματα, μεταξύ των οποίων και προβλήματα ασφαλείας.

Παρά το γεγονός ότι είμαστε υπερήφανοι για την παραδοσιακή μας φιλοξενία, δεν προσκαλέσαμε εμείς (αλλά ούτε και οι λοιπές ευρωπαϊκές χώρες υποδοχής) τους επισκέπτες μας αυτή τη φορά, ούτε τους ενθαρρύναμε να έλθουν. Επίσης, οι παράτυποι μετανάστες δεν ένοιωσαν έλξη από τις προοπτικές εργασίας στη Νότια Ευρώπη.  Απλά, την 31η Αυγούστου 2015, η Άνγκελα Μέρκελ, ερειδόμενη στην ισχύ της χώρας της, προέβη στην εξής δήλωση: «Θα τα καταφέρουμε» (Wir schaffen das). Η φράση αυτή θεωρήθηκε ως ο ακρογωνιαίος λίθος της «νέας κουλτούρας του καλωσορίσματος» (neue Willkommenskultur). Η συνέχεια είναι γνωστή. Όλοι ήθελαν να μεταβούν στη Γερμανία, αλλά έπρεπε να περάσουν από κάπου, ήτοι από τη χώρα μας. Η εμπόλεμη κατάσταση στη Συρία επιδείνωσε τα πράγματα. Εκτός όμως από Σύρους πρόσφυγες, το μείγμα παρατύπων περιελάμβανε Αφρικανούς, Νοτιοασιάτες, έως και Λατινοαμερικανούς, ήτοι καθαρά οικονομικούς μετανάστες.

Και τότε άρχισε μια ατέλειωτη σειρά εκτάκτων συνόδων του Ευρωπαϊκού Ευρωπαϊκού Συμβουλίου (και όλων των άλλων αρμοδίων οργάνων), η οποία κατέληξε στις 18 Μαρτίου 2016, στην υπογραφή της Δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας, στις Βρυξέλλες. Αντικείμενό της ήταν ο περιορισμός των μεταναστευτικών ροών από την Τουρκία. Τις πρώτες ημέρες μετά από το Συμβούλιο, οι διελεύσεις είχαν μηδενισθεί. Δηλαδή η γείτων και φίλη χώρα είχε ελέγξει τους διακινητές. Δηλαδή; Ακόμη μια έμπρακτη απόδειξη της οργανοποίησης του μεταναστευτικού, με πολλούς απώτερους στόχους. Ακόμη μια τρανή απόδειξη ότι οι μετανάστες, χωρίς τους αδίστακτους διακινητές, θα ήταν σχεδόν αδύνατον να περάσουν στα ελληνικά παράλια. Συνεπώς, η ουσία είναι ότι θα πρέπει να αντιμετωπισθούν αποτελεσματικά οι διακινητές. Το αυτό ισχύει σε όλες τις περιπτώσεις. Όμως, πρέπει να υπάρχει και η πολιτική βούληση για αυτό.

H ΕΕ, παρά τις διάφορες μεταμορφώσεις του Κανονισμού του Δουβλίνου, δεν κατόρθωσε να αντιμετωπίσει το πρόβλημα της παράτυπης μετανάστευσης. Ακόμη και τώρα, το νέο Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Άσυλο, παρά τις όποιες ορθές διαπιστώσεις του, έχει δεχθεί επικρίσεις, διότι καθιερώνει διαδικασίες επί το σκληρότερο και αυστηρότερο, χωρίς να προσφέρει ουσιαστικές λύσεις. Η αλληλεγγύη  στην κατανομή των μεταναστών σε όλες τις χώρες, δεν επετεύχθη. Με απλά λόγια, το ζήτημα συνοψίζεται ως εξής: ναι, υπάρχει πρόβλημα και κατά βάση είναι δικό σας. Εμείς θα συνεισφέρουμε υλικά, αλλά θα πρέπει να τους κρατήσετε εσείς.

Ίσως και λόγω της ιδιαίτερα σκληρής αντιμετώπισης των μεταναστών από την Ιταλία, πρόσφατα, έχει σημειωθεί μεγάλη αύξηση στις αφίξεις παρατύπων μεταναστών στην Κρήτη από τη Λιβύη και πλέον ομιλούμε για νέα μεταναστευτική οδό. Από την αρχή του χρόνου, έχουν αφιχθεί στην Κρήτη και στη Γαύδο 7.300 άτομα, σε σχέση με 2.071 την ίδια περίοδο πέρυσι. Το παρόν «λιβυκό» κύμα, οφείλεται και σε σειρά υπολογισμών και πολιτικών χειρισμών από πλευράς μας, που δεν απέδωσαν τα αναμενόμενα  και αντ’αυτού έσπρωξαν τη Λιβύη ακόμη περισσότερο σε άλλες αγκάλες, δεδομένου ότι έχουν ατονήσει οι παραδοσιακοί δεσμοί μας με την χώρα εκείνη. Όσο και εάν το νέο αυτό κύμα αποδίδεται στην αποδιοργάνωση της Λιβύης,  δεν θα πρέπει να αποκλείεται «φιλική ώθηση» των γειτόνων μας, στο πλαίσιο της γενικότερης κατάστασης στην περιοχή. Εξ άλλου, έχουμε αντιμετωπίσει συχνά περιπτώσεις οργανοποίησης του μεταναστευτικού από τους γείτονές μας και οι Λίβυοι, πλην μείζονος ανατροπής, δεν πιστεύω να τους φέρουν αντιρρήσεις.

Όσον αφορά στη χρησιμοποίηση πλοίων του Πολεμικού Ναυτικού στα θαλάσσια σύνορα της Λιβύης , θυμούμαι το εξής: Το 2015, κατά την κορύφωση του μεταναστευτικού κύματος από την Τουρκία, ορισμένοι κεντροευρωπαίοι είχαν αναφέρει τη σκέψη για ανάπτυξη του ελληνικού στόλου στο Αιγαίο, για την αναχαίτιση των ροών με προέλευση, τότε, την Τουρκία. Βέβαια, ως περίκλειστες χώρες, είχαν μια διαφορετική οπτική γωνία περί των θαλασσίων πραγμάτων, κάπως εξιδανικευμένη. Η ανάπτυξη πολεμικών πλοίων  μπορεί να περιπλέξει τα προβλήματα, η αντιμετώπιση των οποίων είναι αρμοδιότητος του Λιμενικού Σώματος. Εκτός από τις πολλές πρακτικές δυσκολίες, όμως, θα πρέπει να συνυπολογίζεται και το ενδεχόμενο προβοκάτσιας. Όπως έχει αναφέρει προσφάτως ο κ. Δημήτρης Αβραμόπουλος, «αν έχουμε νέα Πύλο, θα είμαστε υπόλογοι».

Αφ’ης στιγμής πατήσουν στο έδαφος της χώρας,  οι παράτυποι μετανάστες πρέπει να αντιμετωπισθούν σύμφωνα με τα προβλεπόμενα από τον νόμο. Οι επαναπροωθήσεις (pushbacks) ίσως να έχουν αποκτήσει αρκετούς υμνητές μεταξύ των υπερσυντηρητικών και των διαφόρων άλλων ακραίων, οι οποίοι πληθαίνουν στο παγκόσμιο πολιτικό στερέωμα. Ίσως μάλιστα να αποτελούν και ριζική αντιμετώπιση του προβλήματος. Όμως με ποιο τίμημα; Τον εξευτελισμό και την έκθεση σε κίνδυνο ανθρωπίνων υπάρξεων Πρόκειται για αναμφισβήτητες  παραβιάσεις του διεθνούς και ευρωπαϊκού δικαίου, τα οποία εν τούτοις πολύ συχνά επικαλούμαστε σε άλλες περιπτώσεις. Η χώρα μας, όπως και οι λοιπές ευρωπαϊκές χώρες, θεωρούν την ανθρώπινη ζωή και αξιοπρέπεια ως θεμελιώδεις αξίες του πολιτισμού μας. Για τον λόγο αυτό, ψυχραιμία και μετρημένες δηλώσεις, ιδίως από επίσημα χείλη, συμβάλλουν στην ενάργεια που πρέπει να πρυτανεύει  δεδομένων των περιστάσεων. Οι μετανάστες δεν είναι αριθμοί! Είναι άνθρωποι!

Σύντομα ο Υπουργός Εξωτερικών κ. Γεραπτετρίτης θα μεταβεί στη Λιβύη με μια πολύ λεπτή αποστολή, μείζονος εθνικής σημασίας.  Το θέμα της νέας μεταναστευτικής οδού, αφεύκτως θα τεθεί. Καλό θα είναι να τεθούν και οι βάσεις αποτελεσματικής αντιμετώπισής του!

*O Ανδρέας Παπασταύρου είναι Πρέσβης ε.τ