Η άγκυρα της καταγωγής

Ρόμπερτ Πεν Γουόρεν, Ενας τόπος για να επιστρέφεις | Μετάφραση: Αθηνά Δημητριάδου | Εκδόσεις Πόλις

«Και όλη αυτή η αίσθηση από το ξεροστάλιασμα και την ανάσα σου να βγαίνει αφύσικα ήρεμη, ενόσω η χειμωνιάτικη νύχτα όλο και άπλωνε ή ενόσω πέρα στα καλοκαιρινά σκοτάδια τα μαμούνια σταματημό δεν είχανε – αυτό είναι η αναμονή για το κατιτί που σας έλεγα. Για ποιο πράγμα όμως; Για ποιο; Για σας απάντηση δεν μπορώ να δώσω – τι μπορεί καμιά φορά να είναι η ζωή, και πώς επρόκειτο να είναι για μένα στα χρόνια που τώρα επιχειρώ να περιγράψω. Κάτι συμβαίνει και δεν πρόκειται να σταματήσει. Είσαι έξω απ’ αυτό που συμβαίνει, και ταυτόχρονα είσαι μέσα. Στην ουσία αυτό που συμβαίνει είναι αυτό που είσαι. Ωσπου να μπορέσεις να καταλάβεις ότι αυτά τα πράγματα είναι διαφορετικά αλλά είναι ίδια, δεν ξέρεις τίποτα για τη φύση της ζωής. Το δηλώνω με πάσα βεβαιότητα»

◖Δημοσιογράφος: Κύριε Γουόρεν, ποια ήταν τα έργα που είχαν ιδιαίτερη σημασία για εσάς; Ποια βιβλία ήταν πόρτες που άνοιγαν;
◖Ρόμπερτ Πεν Γουόρεν: Ο Μπακλ και ο Πρέσκοτ. Αυτό που με ενδιέφερε στον Μπακλ ήταν ότι είχε μία και μοναδική απάντηση σε όλα: τη γεωγραφία. Η ιστορία εξηγείται από τη γεωγραφία. Διάβασα τον Μπακλ και μετά μπορούσα να εξηγήσω τα πάντα. Μου έδινε αρκετή επιρροή στα άλλα παιδιά. Δεν είχαν διαβάσει τον Μπακλ. Είχα την απάντηση σε όλα. Ο Μπακλ ήταν ο Μαρξ μου. Δηλαδή, σου έδινε μία απάντηση σε όλα, και την ίδια απόλυτη βεβαιότητα.

Ισως αυτή η απάντηση του ποιητή, πεζογράφου, πανεπιστημιακού, Ρόμπερτ Πεν Γουόρεν σε μια συνέντευξή του το 1957 να εξηγεί το κέντρο του λογοτεχνικού κόσμου του. Η γεωγραφία, το μέρος όπου βρίσκεται, ο τόπος που γεννιέσαι και ζεις, είναι σε όλα του τα βιβλία ο άξονας που καθορίζει τη συμπεριφορά, το παρόν και το μέλλον των ηρώων του. Ο αμερικανικός Νότος είναι η ρίζα και η ταυτότητά τους. Θυμόμαστε τον «Αγριότοπο» και τον Ανταμ, που περιπλανιέται στο μέρος όπου έγιναν κάποιες μεγάλες μάχες του Αμερικανικού Εμφυλίου, τον Γουίλι Σταρκ σε μια μικρή Πολιτεία του Νότου τις δεκαετίες του 1920 και του 1930 να γίνεται από δικηγοράκος κυβερνήτης στο καταπληκτικό βιβλίο «Ολοι οι άνθρωποι του βασιλιά».

Το «Ενας τόπος για να επιστρέφεις» που πρόσφατα εκδόθηκε από τις εκδόσεις Πόλις σε μετάφραση της Αθηνάς Δημητριάδου είναι το τελευταίο μυθιστόρημα που έγραψε ο Ρόμπερτ Πεν Γουόρεν και ένα από τα τρία καλύτερά του, όπως ο ίδιος πίστευε.

Βρισκόμαστε και πάλι στην καρδιά του Νότου, με φόντο μια Αμερική που σπεύδει να περάσει στη φάση της ευημερίας, τόσο μετά τον Α΄ όσο και μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο κεντρικός χαρακτήρας, Τζεντ Τιούκσμπουρι, γεννιέται στην Αλαμπάμα στο τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, μέλος μιας φτωχής οικογένειας, βρίσκει αργότερα «καταφύγιο» στα βιβλία, γίνεται καθηγητής Φιλολογίας και διακρίνεται στην ακαδημαϊκή κοινότητα αποκτώντας φήμη. Ποτέ όμως δεν καταφέρνει να ξεφύγει από τη μοναξιά του και να «ενωθεί με την ανθρώπινη φυλή». Και αυτό είναι ίσως το μόνο κοινό σημείο με τον «Στόουνερ» του Γουίλιαμς που κινείται στην ίδια ατμόσφαιρα και αρχικά μπορεί κανείς να νομίζει πως θα διαβάσει μια παρόμοια ιστορία. Ο Τιούκσμπουρι είναι ένας εντελώς διαφορετικός ήρωας.

Σημαντικό πρόσωπο στη ζωή του η μητέρα του, μια δυναμική για την εποχή της γυναίκα, που τον σπρώχνει να διαβάζει ώστε να έχει ένα καλύτερο μέλλον. Αν και δεν τη βλέπει για δεκαετίες και η αλληλογραφία τους γίνεται εξ ολοκλήρου μέσω επιστολών και περιστασιακών τηλεφωνημάτων, παραμένει ο σημαντικός του πόλος.

Εχοντας πολλά παιδικά τραύματα από τον μέθυσο πατέρα του, στου οποίου τον θάνατο επανέρχεται διαρκώς, προσπαθεί να συνδεθεί μέσω σεξουαλικών σχέσεων, μερικές από τις οποίες του φέρνουν ένα αίσθημα οικειότητας που δεν κρατά όμως πολύ. Οπως θα δούμε, μόνο στο τέλος του μυθιστορήματος εξακολουθεί να αναζητά κάποιο είδος σύνδεσης με μια πρώην σύντροφό του, μια σχέση που έχει εντυπωθεί σημαντικά μέσα του.

Στο μεταξύ, ενώ διαπρέπει ως καθηγητής, μεσολαβεί ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και βρίσκεται για ένα διάστημα να πολεμάει στο πλευρό των Ιταλών παρτιζάνων. Αυτή η θητεία τον άλλαξε για πάντα προς το χειρότερο, νιώθοντας τύψεις αργότερα στη ζωή του για τις προσωπικές του φρικαλεότητες. Με την επιστροφή του στον τόπο του, ξαναγυρίζει στο πανεπιστήμιο και παντρεύεται. Ομως η γυναίκα του πεθαίνει λίγο καιρό μετά τον γάμο τους.

Το πιο κοντινό σημείο στο να γίνει αυτό που αποκαλεί «άνθρωπος» είναι μέσω της γέννησης του γιου του, τον οποίο φροντίζει τρυφερά και με αγάπη, κάνοντας την αδυναμία του να διατηρήσει μακροχρόνιες σχέσεις ακόμα πιο σπαρακτική.

Η επιδέξια χρήση της γλώσσας από τον συγγραφέα, πότε ποιητική και πότε βαθιά ρεαλιστική, καθηλώνει τον αναγνώστη «αναγκάζοντάς» τον πολλές φορές να σταματά, να ξαναδιαβάζει, να επανέρχεται, για να απολαύσει μιας μοναδικής ομορφιάς λογοτεχνία ακόμα και όταν διαβάζει σοκαριστικές αλήθειες για τη ζωή του ήρωα.

Εύστοχα περιγράφεται ως «βιβλίο όπου ο συγγραφέας μάς προσφέρει τρία κλειδιά που μας επιτρέπουν να προσπελάσουμε το συγγραφικό του σύμπαν: τον έρωτα, στην πιο σπαρακτική του διάσταση, την περιπέτεια, με τη μεσαιωνική έννοια της αναζήτησης ενός Γκράαλ, και τον Αμερικανικό Νότο, ως μια διαλεκτική σχέση μεταξύ του ανήκειν και της απάρνησης». Το βιβλίο αυτό, αν και πρωτοεκδόθηκε το 1977, συνεχίζει να ανοίγει πάντα έναν σημαντικό διάλογο με τον εαυτό μας για το πόσο μεγάλο ρόλο παίζει στη ζωή μας η καταγωγή μας και αν εντέλει είναι δυνατόν να αποκοπούμε από αυτή τη σύνδεση.